۱۶۲۴- «ر» مثل؟
روش تحقیق کردن و مقاله نوشتنِ من به این صورته که تصمیم می‌گیرم برای درس آواشناسی و واج‌شناسی مثلاً روی انواع «ر» در ترکی بررسی صوت‌شناختی انجام بدم و کلی داده جمع می‌کنم که ضبط کنم و با نرم‌افزار پِرَت فرکانس‌هاشونو بررسی کنم ببینم چجوری تولید می‌شن. «ر» انواع مختلفی داره. مثل «ر» لرزشی واک‌دار دندانی یا لثوی توی کلمۀ برّه که زبان باید سه یا چهار بار متناوباً به لثه یا پشت دندان‌ها برخورد کنه و جدا بشه. مثل «ر» زنشی واک‌دار دندانی یا لثوی توی کلمات عروس و آره که «ر» بین دو واکه یا مصوت هست. مثل «ر» ناسودۀ واک‌دار لثوی توی کلمۀ راه وقتی زبان به سطح بالایی نزدیک میشه اما تماس پیدا نمی‌کنه. «ر» سایشی، بازم توی همون کلمۀ راه اگه به‌صورت سایشی باشه. «ر» زنشی واک‌دار برگشتی که بیشتر در انگلیسی و هندی هست. اینجا زبان می‌چرخه و موقع برگشتن یه ضربه می‌زنه. «ر» ناسودۀ واک‌دار برگشتی که «ر» رایج انگلیسیه و زبان به داخل پیچ می‌خوره اما با بالا تماس پیدا نمی‌کنه. «ر» لرزشی واک‌دار ملازی هم صدای غ می‌ده و در آلمانی و فرانسوی وجود داره. «ر» ناسودۀ واک‌دار ملازی هم صدای غ می‌ده و اونم در فرانسوی وجود داره. «ر» زنشی کناری واک‌دار دندانی یا لثوی هم صدایی بین «ل» و «ر» داره. این «ر» در بعضی گونه‌های زبانی مثل ژاپنی و جزیرۀ لارک (خودشون رارک می‌گن) که تمایزی بین «ل» و «ر» وجود نداره هست. با یه همچین مقدمه‌ای شروع می‌کنم به مرتب کردن داده‌ها و متوجه می‌شم که هیچ کدوم از این کلماتی که من جمع کردم با «ر» شروع نمی‌شن، ولی تا دلت بخواد کلمه هست که با «ر» تموم میشه. «ر» رو توی وندهایی مثل لَر و لار که برای جمع کردن به کار می‌رن و تو صرف فعل‌ها، مثلاً برای استمراری کردن و التزامی کردنشون زیاد می‌بینم، ولی ابتدای کلمات نه. با این سؤال که ترک‌ها قبل از آشنایی با ایرانیان و اعراب و فرنگی‌ها چجوری اسم و شهرت بازی می‌کردن و از کجا اسمی که با «ر» شروع بشه پیدا می‌کردن می‌رم بیست‌سی‌تا فرهنگ لغت مختلف ترکی از این‌ور و اون‌ور پیدا می‌کنم و چک می‌کنم و متوجه می‌شم کلمه‌ای که اصالتش ترکی باشه و با «ر» شروع بشه نداریم. ینی مدخل «ر» در همۀ این فرهنگ‌ها وام‌واژه هست و دخیل از فارسی و عربی و انگلیسی و غیره. حین تحقیقاتم با اسم ایرضا توی منظومۀ حیدربابا برخورد می‌کنم که این رضا گویا دوست شهریار بوده و شهریار ایرضا خطابش کرده تو شعر. سؤال جدیدی پیش میاد. این ای دیگه چیه اولش؟ یاد چند اسم خاص فارسی و عربی دیگه می‌افتم که با «ر» شروع می‌شن و پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها و روستایی‌ها موقع تلفظشون یه ای اولش می‌ذارن. کاشف به عمل میارم اسم این پدیده پیش‌هِشت هست و میان‌هشت و پس‌هِشت هم داریم حتی. بهش واکه‌افزایی و درج واکه‌ای هم می‌گن. نتیجه اینکه الان من از بررسی فرکانس‌های ر-آواها توی نرم‌افزار پِرَت رسیدم به خودمانی‌سازی نام‌های خاص در ترکی و الان دارم فرایند هماهنگی واکه‌ای در ترکی رو تحلیل می‌کنم و مطمئن نیستم مقاله‌ای که در نهایت می‌رسه دست استادم همین موضوع خواهد بود یا به شاخۀ جذاب‌تر دیگری خواهم پرید.
+ یادداشت مرتبط: دربارۀ «ر»
من ظاهرا تو تلفظ بعضی از این ر هایی که گفتی مشکل دارم، و دوران راهنمایی یه مدت سوژه‌ی بچه‌ها بودم :)) حالا نمی‌شد یه حرف دیگه رو بررسی کنی ما نصفه شبی یاد خاطراتمون نیفتیم؟ :))